Brytyjski niezawodny klasyk – Karabin Enfield Pattern 1853

2025-09-15

Brytyjski niezawodny klasyk – Karabin Enfield Pattern 1853

Wprowadzony do służby w trakcie wojny krymskiej brytyjski karabin kapiszonowy Pattern 1853 był szczytowym modelem wojskowego, gwintowanego karabinu odprzodowego łączącym w sobie angielski kunszt rusznikarski z efektywnością systemu Minié.

W porównaniu do swojego poprzednika karabinu Pattern 1851 Minié, Enfield był konstrukcją lżejszą i poręczniejszą, o mniejszym kalibrze wynoszącym 0,577 cala (14.56 mm). Ponadto po raz pierwszy zastosowano w nim mocowanie lufy do łoża za pomocą trzech regulowanych wkrętami bączków, stąd karabin Enfielda wzór 1853 nazywano „trzy-bączkowym” (ang. three-band).

Broń posiadała gwintowaną 39-calową (99 cm) lufę z trzema bruzdami o obrocie 1:78 i progresywnym gwintem, idealnie nadającym się do wykorzystania właściwości balistycznych ekspansywnych pocisków Minié. Przyrządy celownicze składały się z muszki i celownika krzywkowego ze szczerbinką stałą o nastawach 100, 200, 300 i 400 jardów, wraz z celownikiem ramkowym z regulowaną szczerbinką do 900 jardów (w początkowych modelach) lub 1250 jardów (w późniejszych). W praktyce efektywny zasięg broni wynosił 300 jardów.

Pod lufą znajdował się stalowy stempel z karbowanym grajcarem z otworem do mocowania pakuł służących do czyszczenia lufy. Karabin ładowano za pomocą papierowego naboju z 68-granowym (4,4 g) ładunkiem czarnego prochu i ekspansywnym pociskiem stożkowym patentu Prichetta.

Udany debiut na Krymie

Pierwsze karabiny dotarły do walczących na Krymie pułków w lutym 1853 roku i wywołały spore zamieszanie w szeregach nieprzyjaciela. Podczas gdy Rosjanie wciąż posiadali gładkolufowe karabiny kapiszonowe z maksymalnym celnym zasięgiem do 100 jardów, Brytyjczycy wyposażeni w karabiny wz. 1851 oraz Enfielda prowadzili skuteczny ogień z dystansu 300–400 jardów.

Właśnie wtedy położono podwaliny pod taktykę strzelców wyborowych – współpracę obserwatora z lunetą i strzelca eliminującego cel precyzyjnym strzałem. Dochodziło przy tym do sytuacji tragikomicznych, gdy brytyjscy żołnierze ostrzeliwali Rosjan zmierzających do latryn.

„Przeklęta amunicja”

Nowa broń znakomicie sprawdziła się podczas wojny krymskiej, co zaowocowało przezbrojeniem całej armii brytyjskiej oraz zainteresowaniem nią poza granicami Imperium. Trafiła również do Indii, gdzie jej naboje smarowane tłuszczem wołowym i wieprzowym wywołały bunt sipajów w 1857 roku, gdyż naruszały obyczaje religijne muzułmanów i Hindusów.

z prawej oryginalne, z lewej strony współczesne pociski Prichetta kaliber 0,575 cala do karabinów Enfield pattern 1853 (źródło -Papier Cartridges)

Nieznany żołnerz w munudrze piechura wojsk Stanów Skonfederowanych pozuje z karabinem Enfield Pattern 1853 (Biblioteka Kongresu USA)

Służba za oceanem

Najwięcej karabinów Enfielda Pattern 1853 użyto w wojnie secesyjnej. Około miliona egzemplarzy trafiło zarówno do Armii Konfederacji (CSA), jak i wojsk federalnych. Broń była produkowana przez londyńskich i birminghamskich rusznikarzy, a także w belgijskim Liège.

Amerykańscy żołnierze wysoko cenili Enfieldy za celność i wykonanie, chwaląc ich oksydowane lufy, które nie wymagały częstego polerowania jak Springfieldy.

Enfield w polskiej służbie

Karabiny Enfielda zakupili także przedstawiciele Rządu Narodowego dla powstańców styczniowych. Liczba zakontraktowanych egzemplarzy wahała się od 5025 do 6935 sztuk. Nie ma jednak pewności, czy wszystkie dotarły do Królestwa Kongresowego.

Karabin Enfield Pattern 1853 ze zbiorów National Museum of American History w Waszyngtonie sygn. ET2012-13936 (wolna licencja)

Pedersoli Enfield zdjęcie ze strony firmowej Davide Pedersoli

Współczesne repliki

Dziś pasjonaci strzelectwa czarnoprochowego i rekonstruktorzy historyczni korzystają z replik Enfielda Pattern 1853 produkcji Parker Hale, Euroarms of America i Davide Pedersoli.

Parker Hale w latach 70. XIX wieku rozpoczął produkcję replik na dawnych maszynach i częściach. Euroarms oferował budżetowe odpowiedniki, a obecnie głównym producentem jest Davide Pedersoli, którego repliki wiernie odwzorowują wersję eksportową z oznaczeniem „Tower 1861”.

Repliki Pedersolego sprawdzają się zarówno w rekonstrukcji wojny secesyjnej, jak i na strzelnicy. Choć różnią się od oryginałów (np. rodzajem gwintu), to przy dobraniu odpowiedniego pocisku i naważki pozwalają uzyskiwać trafienia porównywalne do historycznych.

Wybrana Bibliografia

Extracts from Regulations for conducting musketry instruction of the Army, London 1859.
J. H. Crane, Modern Military Small Arms: Being a description of Brown Bess, also of the Enfield, Snider-Enfield, Martini–Henry, Westley Richards and Soper Rifles, London 1870.
F. M. Warminster, Ilustrowana Encyklopedia Broni Strzeleckiej XIX wieku, tłum. W. Głębowicz, T. Nowakowski, Warszawa 2014.
D. W. Bailley, British Military Longarms 1715-1865, London 1986.
P. Smithurst, The Pattern 1853 Enfield Rifle Musket, Oxford 2011.
B. Gibbons, The Destroying Angel: The Rifle Musket as the first Modern Infantry Weapon, London 2018.

Autor

Dr Wojciech Lorek- historyk wojskowości, bronioznawca i rekonstruktor historyczny.

Kurator Działu Broni w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym w Poznaniu

Pokaż więcej wpisów z Wrzesień 2025

Polecane

Enfield 1853 (S.221)

4 712,51 zł brutto/1szt.